Tôi dùng từ Dialysis hay chính xác hơn phải là từ Hemodialysis để chỉ quá trình chạy thận nhân tạo, viết tắt là TNT. Tiếng Việt có nhiều từ hơn chỉ quá trình này, nhưng thực chất cũng không thoát khỏi dịch từ hai từ trên.

Nói chính xác dialys có gốc từ tiếng Latin, có nghĩa là Thẩm tách (Một từ Hán Việt). Thẩm thấu nhờ chênh lệch nồng độ, nhờ áp lực hay nhờ một biện pháp phụ trợ nào đó và Tách bỏ chất này, chất kia. Nhưng thiếu, còn từ Hemodialysis, có thể hiểu là: Chạy thận, Chạy thận nhân tạo, Lọc máu, Lọc máu ngoài thận, Thẩm phân máu, Thẩm tách máu… rất nhiều tên gọi, nhưng cũng vẫn chưa đầy đủ.

Nó là một quá trình chủ động và thụ động gồm: Quá trình thụ động thẩm thấu, khuyếch tán và hấp thụ chất hòa tan qua màng bán thấm. Nguyên tắc rất đơn giản: nơi nồng độ cao, sẽ thấm sang nơi nồng độ thấp.

Quá trình chủ động đối lưu, thẩm thấu ngược dung môi, chất hòa tan tùy theo yêu cầu, theo chỉ định. Mà hiệu quả tùy theo hệ thống máy móc kèm theo.

Hấp phụ: Lọc những chất hòa tan bởi ái lực của bề mặt màng ( Hóa học, điện tích). Khả năng lọc tùy theo chất hòa tan; ái lực màng; độ bão hòa hai bên màng ( Các chất albumin, fibrin, β2, microglobulin, IL1, TNF-α…).

Thẩm thấu: Vận chuyển qua màng theo độ chênh lệch thẩm thấu. Một quá trình chậm, thụ động, khu trú.

Như vậy, qua chạy Thận nhân tạo, người ta có thể:

– Loại bỏ một phần lớn chất độc của cơ thể tạo ra qua quá trình chuyển hóa mà lẽ ra, quả thận lành đã làm tốt và rất tốt, nay quả thận hỏng không thể làm tốt được nữa.

– Hấp thụ lại những hoạt chất có lợi, bổ sung điện giải … và thay cho tiêm, truyền, có thể bổ sung một số thuốc định kỳ cần thiết cho bệnh nhân.

– Có thể siêu lọc loại bỏ một phần dịch thừa, dịch tồn đọng trong tổng số máu lưu hành của người bệnh, chống ứ đọng, phù thũng.

Những ai cần chạy thận nhân tạo:

– Chạy thận nhân tạo định kỳ cho bệnh nhân suy thận mãn có chức năng lọc cầu thận tương đương với độ thanh thải creatinine dưới 15 ml/phút. Thường là bệnh nhân suy thận mãn nặng, độ V theo KDOQI.

– Chỉ định chạy thận nhân tạo cấp cứu cho bệnh nhân suy thận cấp mà vô niệu đã 2,3 ngày, không đáp ứng với điều trị nội koa.

– Chạy thận nhân tạo cấp cứu cho bệnh nhân suy thận mãn có các biểu hiện của Tăng Urea máu kịch phát, tăng Kali máu kịch phát, dọa Phù phổi cấp, Toan máu nặng nề…

– Chỉ định chạy thận nhân tạo trong bệnh lý nội khoa ngoài thận: Hạ Natri máu không đáp ứng điều trị, tăng Canxi máu, kiềm chuyển hóa, Ngộ độc Barbituric, Salicylate…

Chống chỉ định: Xuất huyết não, rối loạn huyết động nặng nề, bệnh lý ác tính, hay dị ứng, bất tương thích với dịch lọc, quả lọc…

Cơ chế lọc máu rất đơn giản: Tạo một dòng dịch lọc chạy ngược chiều với dòng máu của cơ thể, qua đó, quá trình hấp phụ, khuyếch tán, thẩm thấu sẽ diễn ra. Để làm được việc đó, cần có:

1- Một cơ thể cần chạy TNT, chịu đựng được cuộc chạy TNT, không dị ứng, kích ứng với dịch lọc và quả lọc.

2- Một hệ thống bơm dịch lọc – máu tuần hoàn vô khuẩn, an toàn: Bơm dịch – máu, dây dẫn dịch, dẫn máu, các cathether đấu nối với người bệnh nhận và trả lại máu cho cơ thể và đặc biệt là dịch lọc.

3- Một bộ lọc có: Hệ thống màng bán thấm, hệ thống máu và dịch lọc ngược chiều nhau để: Nhận máu bẩn từ cơ thể và đưa máu sạch trở lại cơ thể. Bơm dịch lọc sạch chạy ngược chiều dòng máu, nhận chất độc từ máu và thải ra ngoài.

Dễ hiểu hơn, Chạy TNT là dùng một bộ máy tuần hoàn, bơm dịch chạy ngược chiều dòng máu được lấy ra từ cơ thể. Dùng một bộ lọc là nơi để thực hiện các quá trình hấp phụ, khuyếch tán, thẩm thấu để làm sạch máu cơ thể.

Hiệu quả của chạy TNT thường phụ thuộc vào các chỉ số:

– Thời gian một lần lọc (3-4g)
– Lưu lượng máu trong màng lọc (300-500ml/p)
– Lưu lượng dịch lọc (500-800ml/p)

Ngoài ra, phụ thuộc còn vào Diện tích màng lọc và Thành phần màng lọc (PAN, Polysulfone…).

Các biến chứng gồm:

Nhẹ thì: Hạ huyết áp, Chuột rút, Nhức đầu, Buồn nôn, nôn mửa
Đôi khi Đau thắt ngực, tức ngực…

Nặng hơn thì: Mất thăng bằng, Tắc mạch do bọt khí, Tan máu, Rối loạn đông máu, Rối loạn nhịp tim, shock các kiểu…

Các tai nạn cũng có thể gặp trong khi lọc máu:

– Dị ứng, Bất tương thích sinh học của màng lọc
– Phơi nhiễm của bệnh nhân đối với dịch lọc
– Phơi nhiễm, bội nhiễm đối với máu.
– Chọc đi chọc lại nhiều lần.

Và cuối cùng là các Biến chứng kỹ thuật trong khi lọc máu. Lịch sử TNT đã cho thấy rất nhiều tai biến chủ quan, khách quan thụ động, nhưng hậu quả đều rất đau xót, nặng nề.

Y văn đã nêu, năm 1983, một thảm họa đã xảy ra tại Khoa lọc máu tại Bệnh viện Khu vực ở Linköping (ngày nay là Bệnh viện Đại học ở Linköping, Thụy Điển ). 15 bệnh nhân vẫn được chạy thận nhân tạo khi hết dịch lọc mà bị bỏ qua, không được chú ý. Máu của bệnh nhân được truyền tải và lọc qua nước lã nhược trương thay vì dung dịch đẳng trương. Hồng cầu nở rộng, trương lên và vỡ hàng loạt, ba người đã chết.

Thảm họa Linköping được gọi là: Chỉ định lọc máu và thất bại của Công lý, khi Hệ thống pháp luật do bối rối đã chỉ kết tội cô y tá Lena Svenaeus tội Ngộ sát mà bỏ qua tội lỗi của cả một hệ thống.

Khác với Thảm họa Thận nhân tạo Hòa Bình Việt Nam, với nguyên nhân chính là để sót HF truyền vào máu của bệnh nhân, một sai sót bất khả cứu chữa, ai sống sót là nhờ Giời thương. Vụ này, được kể là đã làm chín, mười người chết và Tòa án đã và đang xử tội lỗi của cả một hệ thống: Bộ Y tế buông lỏng quy trình quản lý, Sở Y tế và BV Hòa Bình buông lỏng cho giám đốc tự tung tự tác dưới chiêu bài tự chủ tài chính, công ty sửa chữa lắp đặt không đủ tiêu chuẩn, làm ăn ba xí ba tú. Còn các bác sỹ, nhân viên y tế, mỗi người mỗi lỗi, mỗi người mỗi tội…

Cuối cùng, chỉ người chết là thiệt thòi nhất.

Cung cấp những kiến thức cơ bản này, nếu anh chị em, bạn nào thấy có ích, xin Share để chia sẻ cho cộng đồng.

Những kiến thức sâu hơn về chuyên môn, xin dừng lại.

Tôi là người đã được dậy Chạy thận nhân tạo cho bệnh nhân từ hệ thống theo nguyên lý của Georg Haas, của W. Kollf. Khi đó, cái máy chạy thận nhân tạo có bộ lọc vuông, to như cái bàn ăn, cả Hệ thống chạy thận nhân tạo cần một ngôi nhà để chứa nó cho đến khi có những quả lọc to bằng bắp ngô, và bơm máu tuần hoàn hiện đại giờ nhỏ gọn như máy cassette nghe nhạc.. Tôi xin chưa nói đến Thẩm phân phúc mạc, lọc máu tại nhà, tại trung tâm siêu thị hay những kỹ thuật chi tiết khác.

Bài viết có tham khảo thông tin từ sách giáo khoa và một số kiến thức lấy từ mạng thông tin mở. Rất mong được chia sẻ.

Tp Hồ Chí Minh, 29/1/2019.

Bác sỹ Phạm Ngọc Thắng.