TỰ CHẨN ĐOÁN NHỮNG DẤU HIỆU SỚM LIÊN QUAN ĐẾN BỆNH LÝ GAN MẬT

Dựa trên chức năng nhiệm vụ, cấu tạo của gan, chúng ta có thể tự theo dõi sức khỏe Gan của bản thân khá dễ dàng.

Những rối loạn , bệnh lý của gan có thể chia thành mấy loại:

Loại do rối loạn chức năng gan
Loại do rối loạn tế bào gan
Loại do rối loạn tế bào đường mật, đường dẫn mật, tổ chức liên kết trong gan.
Loại do di cư di căn đến gan.

A, Những biểu hiện sớm nhất của rối loạn chức năng gan:

Đông y thì Can tàng huyết, khi máu bẩn, Can yếu…. nên cho thuốc mát Can, bổ máu. Nhưng Can tức là Gan đông y, khác xa Gan Tây y chứ ah.

Dấu hiệu đầu tiên nhận thấy chức năng gan bị rối loạn, thường không phải là mẩn ngứa, dị ứng… mà lại là những điểm rất nhẹ: Rối loạn vi mạch, rối loạn đông máu. Điều đó thể hiện thành những sao mạch, những dãn tĩnh mạch nhỏ quanh mũi, quanh mồm (Có khi còn được gọi là hồng ban, nốt nhện…), rối loạn đông máu như chảy máu chân răng, chảy máu cam.

Rối loạn chức năng gan thứ hai dễ nhận ra là rối loạn tiêu hóa, rất nhẹ thôi, chỉ là biếng ăn, khó tiêu, bụng ậm ạch, chán mỡ, sợ xương. đi tiêu phân sống táo lỏng thất thường… Đúng thôi, tiêu hủy, phân hóa, thanh lọc, chuyển hóa, giáng hóa, tổng hợp Mỡ Đạm Đường đều kém thì làm sao thích xơi phao câu hay đuôi heo được. Nhìn bát phở tái gầu thơm phức mà lắc đầu, thì đầu tiên phải nghĩ, Gan có vấn đề rồi. Xem lại đi, bia rượu cho lắm vào để suy mòn, suy kiệt thế kia.

Rối loạn thứ ba cũng vẫn rất dễ nhận thấy, cực dễ, ấy là hay mệt mỏi. Rất đơn giản, rối loạn chuyển hóa đường, tổng hợp glycogen kém, không có dự trữ, toàn phân hủy glycogen thành glucose để sử dụng thì hỏng, thì lấy đâu ra mà điều hòa đường máu, lấy đâu ra dự trữ đường trong máu, lấy đâu ra năng lượng để hoạt động. Mệt mỏi vô cớ là phải, làm gì một tý cũng thở dài mệt mệt…

Những triệu chứng tiếp theo sẽ là: Khử độc không tốt, hay ốm vặt, da dẻ sần sùi, màu sắc kém tươi (Chứ sạm da, mắt vàng ệch, người tươi như quả cam vinh thì đã muộn lắm rồi !), mụn nhọt liên miên, tiêu hóa táo lỏng thất thường…

Nếu bạn bị những dấu hiệu ấy, mà lại hay rượu giỏi bia, làm việc trong môi trường hóa chất độc hại, hay đang uống thuốc trị bệnh nào khác… thì hãy nhớ, hãy cẩn thận, chức năng gan bị ảnh hưởng nặng rồi đấy. Hãy đi kiểm tra cẩn thận nhé.

B, Các dấu hiệu, triệu chứng do rối loạn tế bào gan: Viêm cấp tính, viêm mãn tính, hủy hoại tế bào gan tối cấp… Thể hiện:

Nếu viêm hoại tử tế bào gan cấp tính, ồ ạt, rất dễ thấy các dấu hiệu: hơi thở mùi xê tôn ( giống mùa rau cỏ thối), vàng da, vàng mắt nhanh và rất dữ dội, đau vùng hạ sườn bên phải… cơ thể suy sụp thì nhanh chóng phải nhập viện.

Lúc này xét nghiệm sinh hóa máu có vai trò quyết định để đánh giá mức độ tế bào gan bị hủy hoại.

Dựa vào các xét nghiệm máu như sau:

Transaminase hay aminotransferase là những enzym nội bào, chuyển nhóm g-amin (-NH2) của aspartat và alanin đến nhóm g-keto của ketoglutarat để tạo thành acid oxaloacetic và pyruvic. Sự tăng của các enzym này phản ánh tình trạng tổn thương tế bào gan.

AST (Aspartate aminotransferase) hay SGOT (Serum Glutamic Oxaloacetic Transaminase) là men có trong bào tương và ty thể của tế bào. AST hiện diện ở cơ tim và cơ vân nhiều hơn ở gan. Ngoài ra, AST còn có ở thận, não, tụy, phổi, bạch cầu và hồng cầu. Bình thường AST < 40 UI/L.

ALT (Alanine aminotransferase) hay SGPT (Serum Glutamic Pyruvic Transaminase) có chủ yếu trong bào tương của tế bào gan cho nên sự tăng ALT nhạy và đặc hiệu hơn AST trong các bệnh gan. Bình thường ALT < 40 UI/L. Khi tế bào gan hị hủy hoại sẽ giải phóng ALT vào huyết tương rỉ rả ( Viêm mãn) hay ồ ạt trong viêm gan cấp. Mức độ tăng cao và rất cao, lên đến đơn vị trăm trong viêm mãn và hàng ngàn trong hủy hoại tế bào gan cấp tính do nhiễm độc cấp, ung thư phá hủy nặng nề.

Về men GGT trong viêm gan mãn do rượu: g-glutamyl transferase , g-glutamyl transpeptidase (GGT, g-GT)

GGT xúc tác sự chuyển nhóm g-glutamyl từ những peptid như glutathion đến những acid amin khác và giữ vai trò vận chuyển acid amin.

Bình thường GGT khoảng 30 U/L ở nữ và độ 50 U/L ở nam.

Tăng GGT đơn thuần dễ gặp nhất ở những người nghiện rượu, tắc mật, sau uống một số thuốc gây cảm ứng enzym ở gan (acetaminophen, phenytoin có trong thuốc hạ sốt, thuốc cảm…) và một số trường hợp gan nhiễm mỡ không do rượu. Thời gian bán hủy của GGT là 7-10 ngày nhưng ở người uống rượu, thời gian bán hủy này có thể kéo dài đến 28 ngày. Vì vậy, GGT là một chỉ dẫn để nhận biết bệnh nhân có còn tiếp tục uống rượu hay không.

GGT còn tăng trong nhiều tình huống khác như suy thận, nhồi máu cơ tim, viêm tụy cấp, đái tháo đường, cường giáp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Có một số trường hợp tăng GGT đơn thuần mà không tìm được nguyên nhân (6% ở người bình thường có GGT > 100 UI/L).

C. Những biểu hiện rối loạn đường mật: Viêm đường mật, giun chui ống mật, ung thư đường mật… ngoài các triệu chứng chung như sốt, suy kiệt, bạch cầu tăng cao, đau hạ sườn phải, siêu âm, chẩn đoán hình ảnh tại bệnh viện… thì các dấu hiệu sớm dễ theo dõi tại nhà là:

Chán ăn sợ mỡ do không có sắc tố mật, muối mật.
Vàng da, vàng mắt đến độ vàng ươm do tắc mật.
Phân loãng, nhão, ỉa cứt cò do tắc hẳn mật…

Xét nghiệm Bilirubin, phosphatase kiềm ALP tăng trong máu; Urobilinogen giảm hay không có trong nước tiểu… và một số xét nghiệm đặc hiệu khác.

Một số bệnh khác, như ung thư tổ chức liên kết trong gan cũng gây tắc mật, vàng da giống giống loại bệnh này.

D, Những rối loạn do mầm bệnh di cư di căn đến gan:

Viêm gan do vi khuẩn dẫn tới áp xe gan ổ lớn, ổ nhỏ… sán lá gan gây nhiều ổ áp xe, viêm nhiễm tổ chức lân cận dễ nhầm với ung thư gan (Nếu ai bị chẩn đoán sớm là ung thư gan mà xác định được là sán lá gan thì mừng như thoát án tử hình… dù bệnh do sán cũng chẳng nhẹ nhàng gì, nhưng chữa tốt thì khỏi hoàn toàn !).

Ung thư gan thường thấy ở những bệnh nhân viêm gan mãn, xơ gan ung thư hóa, hay ung thư gan nguyên phát kịch phát. Lúc đó, ngoài các triệu chứng chung như trên còn có một xét nghiệm rất điển hình nữa là xét nghiệm anpha foeto protein ( a1F) tăng vọt đến hàng ngàn đơn vị.

E. Gan nhiễm mỡ là một khái niệm chỉ hiện tượng khi lượng mỡ tích tụ trong gan chiếm quá 5% khối lượng của gan. Trên Phiếu trả lời siêu âm gan mật ở người có tuổi trên 45 – 50 hay thấy có dòng chữ: Hình ảnh gan nhiễm mỡ. Thuật ngữ này để chỉ hình ảnh thấy được những tổn thương cũ, kéo dài, từ từ gây những vùng tế bào bị thoái hóa, hoại tử và trở thành những đám tế bào mỡ vô tác dụng. Gan nhiễm mỡ thường kết hợp với các bệnh rối loạn chuyển hóa như tiểu đường, béo phì, rối loạn chuyển hóa lipid máu, bệnh lý tăng huyết áp lâu dài…

Bệnh gan nhiễm mỡ có thể gặp ở người thiếu vận động và ăn uống bất hợp lý, quá thừa năng lượng nhưng cũng có khi là tổn thương hay gặp ở người có tuổi, gày gò, bị bệnh mãn tnhs kéo dài. Về điểm này, người đạp xích lô cũng có thể bị, chứ hoàn toàn không phải chỉ có người béo, ăn uống sung sướng thừa mứa mới bị gan nhiễm mỡ. Về tiên lượng, Gan nhiễm mỡ phần lớn chỉ là một triệu chứng do sự tích lũy mỡ quá nhiều tại gan. Tuy nhiên, vẫn có khoảng độ 20% bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ có thể diễn tiến xấu hơn, dẫn đến xơ gan.

Trong bài viết này, tôi không đề cập đến chẩn đoán hình ảnh bệnh lý gan mật, không đề cập đến các xét nghiệm chuyên khoa, chuyên biệt như xét nghiệm liên quan đến rối loạn Protein máu, rối loạn đông máu, rối loạn về miễn dịch và một số xét nghiệm khác vì sẽ được kiểm tra chi tiết nội viện khi bệnh nhân nhập viện.

TÓM LẠI:

Nếu sớm thấy:

Hay mệt mỏi, chán ăn, sợ mỡ, rối loạn tiêu hóa, vàng mắt xấu da, sao mạch dãn mạch chảy máu chân răng… Đau hạ sườn phải, viêm nhiễm tùm lum, sinh lý ngất ngất… nên đi kiểm tra tổng thể gan mật.

Xét nghiệm GPT tăng thì viêm gan.
a1F tăng vọt dễ Ung thư gan.
GGT tăng thì nghiện rượu lâu rồi, bỏ rượu đi nhé.

Nặng nữa thì nhập viện ngay và luôn.

Chúc các bạn tự kiểm tra và theo dõi sức khỏe Gan Mật của mình tốt nhé.

26/4/2017 – 2018
Bác sỹ Phạm Ngọc Thắng