Cơ thể con người có nhiều hệ thống, tỷ như:
Hệ thống tuần hoàn, vận chuyển máu tuần hoàn trong cơ thể, nhận CO2 thải ra ngoài qua phổi và cung cấp O2 cho tế bào.
Hệ thống hô hấp, nơi trao đổi khí máu, cung cấp O2 cho máu và thải CO2 ra ngoài cơ thể.
Hệ thống tiêu hóa, nhận và xử lý thức ăn, biến đổi thành chất dinh dưỡng nuôi, duy trì sự sống, phát triển và sinh sản.
Hệ thống tiết niệu, lọc, hấp phụ, bài tiết chất độc ra ngoài.
Hệ thống thần kinh, đưa xung thần kinh đến mọi cơ quan, bộ phận của cơ thể…
Tim và Phổi thuộc hai Hệ thống khác nhau, nhưng cùng một chức năng: Thải CO2 ra ngoài và mang O2 đến từng tế bào.
Tim là một nhà máy Bơm và Hút máu tuần hoàn. Nó hút máu qua hệ thống tĩnh mạch về tim rồi bơm lên phổi. Nhận máu tươi đỏ từ phổi về, bơm máu qua hệ thống động mạch đến tận mao mạch nhỏ nhất trước khi tưới cho từng tế bào của cơ thể. Các mạch máu to nhỏ, to như động mạch chủ, động mạch đùi, động mạch nách… nhỏ đến li ti mao mạch đều thuộc một mạng lưới hoạt động như những ống dẫn máu đi và về nhà máy bơm trung tâm, quả tim.
Như vậy, bệnh lý của hệ thống tuần hoàn, người ta gọi là bệnh tim-mạch. Bệnh viện nhớn nào chẳng có Khoa tim-mạch. Các Viện Tim ra đời để chữa bệnh tim- mạch cho bệnh nhân là vậy.
Riêng bệnh lý của Phổi, người ta gọi là bệnh Hô hấp. Hô là thở ra, Hấp là hít vào, bệnh của hai cử động này rộng quá, rộng lắm. Riêng Lao là một trong tứ chứng nan y chữa mãi không tiệt hết, nên người ta lại chia ra bệnh Phổi Lao và bệnh Phổi không Lao. Giờ có bệnh viện Lao và Bệnh phổi. Hay chuyên biệt hơn chia bệnh viện Lao, bệnh viện Phổi, có nhẽ là để rõ hơn, chuyên khoa sâu hoắm hơn, có lợi cho người bệnh hơn.
Chữa bệnh tim, mà không chữa bệnh lý phổi kèm theo hay chữa bệnh phổi mà bỏ quên quả tim mệt mỏi, thì hiệu quả cũng kém lắm.
Ngành Hồi sức cấp cứu có một cấp cứu số một kinh điển nhất, cấp bách và thiết thực nhất: Cấp cứu ngừng tim phổi. Thực chất là cấp cứu chức năng thải CO2 ra ngoài và mang O2 đến từng tế bào.
Chức năng này còn gắn chặt với chất lượng máu lưu hành. Máu có đủ khối lượng không, có đạt chất lượng không, các tế bào máu có đủ hình hài, đủ số lượng không… Máu sạch hay tồn dư chất độc, kiềm toan có thăng bằng không… Các câu hỏi đó được các Viện Huyết học và Truyền máu trả lời. Tuy nhiên, bác sỹ nào cũng phải biết, bác sỹ Hồi sức cấp cứu càng phải biết chi tiết.
Sao lại gắn truyền máu vào đây, vì đơn giản, Viện này trước đây chỉ làm chức năng của một con muỗi, Con muỗi to nhất. Nơi chuyên hút máu và dự trữ, mang ra cứu người, nay, thêm chức năng chữa bệnh lý liên quan đến khối lượng máu lưu hành nên có cái tên là lạ như thế.
Các Trung tâm Oxy cao áp – OxyHyperbaric là nơi tăng áp suất Oxy trong khí thở, để nồng độ O2 trong huyết tương cao hơn mức bình thường, ngõ hầu tế bào được nhận nhiều Oxy hơn. Tác dụng chữa bệnh và hỗ trợ chữa trị nhiều bệnh lý rất tốt.
Trong bài này, tôi nói đến Tuần hoàn ngoài cơ thể. Chính xác là nói đến Hệ thống thay tim và phổi làm chức năng thải CO2 ra ngoài và mang O2 đến từng tế bào.
Tuần hoàn ngoài cơ thể là 1 kỹ thuật không sinh lý, một kỹ thuật nhân tạo. Nhờ sử dụng hệ thống máy đã cho phép thay thế toàn bộ hay 1 phần chức năng của tim và phổi để đảm bảo tuới máu và cung cấp duỡng khí đến mô, đến tế bào.
Có Hệ thống Tuần hoàn ngoài cơ thể trong Phòng mổ để phục vụ phẫu thuật tim hở. Quả tim sẽ không phải nhận và bơm máu nữa, được nghỉ hoàn toàn để các bác sỹ thay van tim, khâu vá chỗ thủng, chỉnh sửa cột cơ tim… Phổi được nghỉ, không phải hô và hấp, máu vẫn được cung cấp đủ O2 và vẫn thải được CO2 ra ngoài.
Có Hệ thống ECMO, viết tắt của Extra Corporeal Membrane Oxygenation – Oxy hóa máu qua màng ở ngoài cơ thể.
ECMO là một biến thể của tim phổi nhân tạo, trong khoa Hồi sức cấp cứu dùng để lọc thải CO2 ra ngoài và mang O2 đến từng tế bào. ECMO dùng chữa bệnh Suy hô hấp nặng, không làm được nhiệm vụ chức năng nữa, máu đầy CO2 và thiếu O2 nặng nề. ECMO cũng dùng để chữa bệnh lý cơ tim, suy tim nặng, nhồi máu cơ tim, viêm cơ tim… Những bệnh lý làm cho tim không thể bơm máu đi khắp nơi và nhận, trả máu về phổi để trao đổi khí máu.
Tuần hoàn ngoài cơ thể có thể hiểu rất tóm tắt:
1. Máu tĩnh mạch được dẫn theo trọng lực từ nhĩ phải hoặc tĩnh mạch chủ về bình chứa, đi qua bộ phận trao đổi ôxy và được làm ấm nhờ được gắn với máy điều hòa nhiệt độ. Rồi được đưa trở lại hệ thống động mạch để bơm đi khắp cơ thể. Máu được điều chuyển thông qua một hệ thống phin lọc nhờ sử dụng bơm lăn hoặc bơm ly tâm.
2. Các đường hút phụ cũng giúp đưa máu trở về bình chứa, là nơi có một bộ phận điều chỉnh O2 và CO2 nhờ màng trao đổi khí.
Các chỉ định, chống chỉ định, các kỹ thuật dùng trong tuần hoàn ngoài cơ thể tôi không dám nhắc đến ở đây. Vì cần đến độ mười, mười lăm năm ăn học liên tục để có thể hiểu chi tiết hay sử dụng tốt nhất, hiệu quả nhất các kỹ thuật này.
Chỉ nói, đây là những kỹ thuật tiên tiến, hiện đại, phức tạp lắm. Cho nên bạn nào có người nhà phải sử dụng ECMO thì phải biết, bệnh lý nặng lắm. Tiên lượng năm ăn năm thua và tốn kém vô cùng. Các Bác sỹ đang dùng những tiến bộ nhất của Ngành Y cho người nhà của mình. Họ đã vất vả lắm, đã thương yêu người bệnh lắm lắm… đừng chửi họ này nọ nữa.
Cũng như, các bác sỹ cũng cần cân nhắc, thận trọng vô cùng khi dùng ECMO chữa chạy cho người bệnh. Với điều kiện hiện nay, trang thiết bị chưa đồng bộ, hành lang pháp lý chưa đủ, chi phí cao, biến chứng nhiều. Hiệu quả lại chưa thực đạt như mong muốn, dễ hiểu sai lắm.
Mà hiểu sai, chắc chắn sẽ ân hận lắm ./.
Ảnh dùng lại từ Giáo trình của BVQY 103.
Tp Hồ Chí Minh, ngày 29/1/2019.
Bác sỹ Phạm Ngọc Thắng.
